دفینه گذاری در زمان اشکانیان
# دفینه‌گذاری در زمان اشکانیان
“`html
دفینه‌گذاری در دوره اشکانیان: سنت‌ها، روش‌ها و نمادها
نمونه‌ای از جواهرات و سکه‌های دوره اشکانی که ممکن است در دفینه‌ها یافت شوند
مقدمه
امپراتوری اشکانی (۲۴۷ پیش از میلاد تا ۲۲۴ پس از میلاد) یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخ ایران باستان محسوب می‌شود. در این دوره، سنت دفینه‌گذاری به دلایل مختلفی از جمله ناامنی‌های سیاسی، جنگ‌های متعدد و تغییرات حکومتی رواج قابل توجهی داشت.
دفینه‌گذاری در دوره اشکانیان نه تنها یک اقدام احتیاطی اقتصادی بود، بلکه جنبه‌های آیینی و اعتقادی نیز داشت. بسیاری از این دفینه‌ها با مراسم خاصی دفن می‌شدند و برای محافظت از آنها از طلسم‌ها و نمادهای خاصی استفاده می‌کردند.
دلایل دفینه‌گذاری در دوره اشکانی
عوامل متعددی در رواج دفینه‌گذاری در این دوره نقش داشتند:
- ناامنی‌های سیاسی: جنگ‌های متعدد با رومیان و تغییرات مکرر در حکومت‌های محلی
- اقتصاد مبتنی بر کشاورزی: نیاز به ذخیره ثروت برای سال‌های کم‌باران
- فقدان سیستم بانکی: عدم وجود نهادهای مالی برای حفظ دارایی‌ها
- اعتقادات مذهبی: باور به دفن هدایا برای خدایان یا استفاده در زندگی پس از مرگ
- تجارت بین‌المللی: نیاز بازرگانان به پنهان کردن کالاهای ارزشمند در مسیرهای تجاری
انواع دفینه‌های اشکانی
دفینه‌های این دوره را می‌توان به چند دسته اصلی تقسیم کرد:
۱. دفینه‌های شخصی
شامل سکه‌های طلا و نقره، جواهرات و اشیاء قیمتی شخصی که معمولاً در حجم کم دفن می‌شدند. این نوع دفینه‌ها اغلب در زیر کف خانه‌ها یا در حیاط‌های شخصی یافت می‌شوند.
۲. دفینه‌های حکومتی
شامل ذخایر بزرگ سکه و اشیاء قیمتی که توسط حکومت یا فرماندهان نظامی دفن می‌شدند. این دفینه‌ها معمولاً در مکان‌های استراتژیک یا نزدیک به قلعه‌ها دفن می‌شدند.
۳. دفینه‌های آیینی
شامل هدایایی که برای خدایان دفن می‌شدند یا به عنوان بخشی از مراسم تدفین در گورها قرار داده می‌شدند. این دفینه‌ها اغلب در معابد یا گورستان‌ها یافت می‌شوند.
روش‌های دفینه‌گذاری
اشکانیان از روش‌های متنوعی برای دفن گنجینه‌های خود استفاده می‌کردند:
الف) مکان‌یابی
- نقاط مرتفع و مشرف به دشت‌ها
- مجاورت چشمه‌ها و منابع آب
- نزدیکی به درختان کهنسال (به ویژه چنار و سرو)
- مجاورت صخره‌های طبیعی با شکل‌های خاص
ب) روش‌های دفن
- دفن در عمق ۳ تا ۵ متری زمین
- استفاده از خمره‌های سفالی بزرگ برای محافظت
- ساخت اتاقک‌های کوچک زیرزمینی
- استفاده از سیستم‌های زهکشی برای جلوگیری از نفوذ رطوبت
ج) نشانه‌گذاری
اشکانیان برای علامت‌گذاری محل دفینه‌ها از روش‌های مختلفی استفاده می‌کردند:
- حکاکی نمادهای خاص روی صخره‌ها
- استفاده از سنگ‌چین‌های مخصوص
- کاشت درختان خاص در محل دفن
- ایجاد تغییرات ظریف در توپوگرافی منطقه
نمونه‌ای از نمادها و نشانه‌های مورد استفاده اشکانیان برای علامت‌گذاری دفینه‌ها
نمادها و نشانه‌های رایج
در دفینه‌های اشکانی برخی نمادها به کرات دیده می‌شوند:
| نماد | معنی | کاربرد |
|---|---|---|
| مار | نماد محافظت و نگهبانی | معمولاً در محل‌هایی که خطر سرقت وجود داشته استفاده می‌شد |
| خورشید | نماد قدرت و جاودانگی | در دفینه‌های حکومتی و آیینی دیده می‌شود |
| ماه | نماد تغییر و تحول | برای دفینه‌هایی که قرار بود بعداً برداشته شوند |
| شیر | نماد قدرت نظامی | در دفینه‌های متعلق به فرماندهان نظامی |
| درخت | نماد زندگی و رشد | برای دفینه‌هایی که جنبه آیینی داشتند |
محتویات دفینه‌های اشکانی
دفینه‌های این دوره معمولاً شامل موارد زیر بودند:
۱. سکه‌ها
- درهم‌های نقره‌ای با تصویر شاهان اشکانی
- سکه‌های طلای محدود برای مقاصد خاص
- سکه‌های خارجی (به ویژه رومی) در مناطق مرزی
۲. جواهرات
- دست‌بند و گردنبندهای طلا با سنگ‌های قیمتی
- آویزهای مهرهای با نمادهای آیینی
- حلقه‌های انگشتری با نقش مهرهای شخصی
۳. اشیاء هنری
- ظروف نقره‌ای و طلای تزئینی
- مجسمه‌های کوچک از خدایان
- اشیاء آیینی مانند آتشدان‌های کوچک
۴. اسناد و مدارک
- لوح‌های گلی با متون قراردادی
- مهرهای شخصی و حکومتی
- در برخی موارد متون مذهبی
نکته جالب توجه این است که در برخی دفینه‌های بزرگ اشکانی، لایه‌های مختلفی از اشیاء دیده می‌شود که نشان می‌دهد این گنجینه‌ها در دوره‌های مختلف تکمیل شده‌اند و به صورت یکجا دفن نشده‌اند.
مناطق مهم دفینه‌گذاری
برخی از مناطق ایران که دفینه‌های مهمی از دوره اشکانی در آنها یافت شده‌اند:
۱. شمال غرب ایران
به ویژه مناطق اطراف دریاچه ارومیه و دشت‌های آذربایجان به دلیل موقعیت مرزی و تجاری اهمیت ویژه‌ای داشتند.
۲. منطقه همدان
به عنوان یکی از پایتخت‌های اشکانیان، دفینه‌های مهمی در این منطقه یافت شده‌است.
۳. خراسان بزرگ
مناطق شرقی ایران به دلیل نزدیکی به جاده ابریشم و مراکز تجاری مهم، محل دفن بسیاری از دفینه‌ها بوده‌اند.
۴. مناطق مرکزی ایران
به ویژه اطراف اصفهان و یزد که مراکز مهم اقتصادی و فرهنگی بودند.
کشف دفینه‌های اشکانی در دوران معاصر
از مهم‌ترین کشفیات مربوط به دفینه‌های اشکانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کشف گنجینه زیویه در کردستان که شامل اشیاء طلایی متعدد بود
- یافتن دفینه‌های متعدد در منطقه نسا (پایتخت اولیه اشکانیان)
- کشف گنجینه‌های سکه در مناطق مرزی غرب ایران
- یافتن دفینه‌های آیینی در معابد آناهیتا
نمونه‌ای از سکه‌های دوره اشکانی که در دفینه‌ها یافت شده‌اند
تفاوت دفینه‌های اشکانی با سایر دوره‌ها
دفینه‌های اشکانی چند ویژگی متمایز دارند:
۱. از نظر محتوا
- تنوع بیشتر سکه‌های خارجی نسبت به دوره هخامنشی
- کمتر بودن اشیاء تزئینی نسبت به دوره ساسانی
- وجود بیشتر اسناد مکتوب نسبت به دوره‌های قبل
۲. از نظر روش دفن
- استفاده بیشتر از خمره‌های سفالی نسبت به دوره هخامنشی
<
